Pierwsza wojna światowa na Postawszczyźnie

"Ostfront" w latach 1916-1917

W czasie pierwszej wojny światowej (1914-1918) w ciągu kilku lat linia frontu przebiegała przez terytorium współczesnego powiatu (rejonu) postawskiego Białorusi, dzieląc go od północy na południe na dwie równe części. Front przebiegał od jeziora Narocz, wsi Kupa, Kobylnik, po Jeziorze Zadziewskim obok miasta Postawy w kierunku na Brasław – Dyneburg.

Niemcy z zachodu doszli do Jeziora Zadziewskiego, a miasto Postawy zostało po stronie rosyjskiej. Po niemieckiej stronie w latach 1916-1917 na pozycjach na tym odcinku frontu stanęła 10. Armia, a po rosyjskiej stronie 1. i 2. Armia. Od 3 lutego do 16 grudnia 1917 roku miasteczko Postawy było okupowane przez Niemców.

Miejscowi mieszkańcy, żyjący niedaleko linii frontu, zostali wysiedleni ze swoich domów. Ponieważ ich zabudowania były drewniane, rozebrano je na budowę okopów, zarówno po stronie niemieckiej jak i rosyjskiej. Z opowiadań mojej babci Adeli Kwiatkowskiej wiem, że mieszkańców wsi Spory, Jacewicze, Borodzino i zaścianka Świaciszki Niemcy wysiedlili do Serenczan koło Łyntup. Rosjanie również wysiedlali mieszkańców tych miasteczek i wsi, które znajdowały się przy linii frontu. Zostali wysiedleni prawie wszyscy mieszkańcy Postaw, bo artyleria niemiecka ostrzeliwała miasto. W czasie walk rosyjska artyleria doszczętnie zniszczyła bardzo piękny murowany kościół katolicki w podpostawskiej wsi Zadziewie, natomiast w Postawach kościół i cerkiew ucierpiały od niemieckiej artylerii znacznie mniej. 

Były mieszkaniec Postaw Eugeniusz Gaul wspominał: "Po stronie niemieckiej był głód, natomiast po stronie rosyjskiej głodu nie było. Ojciec w początkowej fazie przechodził przez front po żywność, jednak został złapany przez Niemców i osadzony w obozie pracy we wsi Mićkiany, w okolicy Szwakszt. Ludzie osadzeni w obozie budowali umocnienia na linii frontu. Podobnie Rosjanie budowali okopy i również wysiedlali mieszkańców miasteczka. Moja mama Apolonia, wówczas dwunastoletnia dziewczynka, mieszkała u siostry Marii, żony rosyjskiego urzędnika, w Postawach przy ul. Zadziewskiej nr 21, w dużym drewnianym domu. Później cała rodzina została ewakuowana do miasta Tuły (Rosja)".

Na terenie powiatu postawskiego odbyła się jedna z największych bitew tej wojny, tak zwana "bitwa nad jeziorem Narocz", która zakończyła się niepowodzeniem i wielkimi stratami ze strony Rosjan. Rosjanie z 1. i 2. Armii ruszyli do ataku o świcie 18 marca 1916 roku po dwudniowym, ale mało skutecznym przygotowaniu artyleryjskim, a trzy dni później wsparła ich 5. Armia.

Ale nie przygotowali się odpowiednio do bitwy, popełnili błędy w jej trakcie, nie zdołali też wykorzystać swojej przewagi liczebnej. Mimo to wypełnili obietnice dane Francuzom i przyczynili się do osłabienia ataków niemieckich pod Verdun w ostatniej dekadzie marca.

Niemiecki generał Otto fon Mozer pisał, że podczas bitwy o Verdun było potrzebne wzmacnianie z wojsk, znajdujących się na froncie wschodnim. Ale "… Rosjanie swoim natarciem nie dały możliwości … robienia przerzutów na zachód, do Verdun. 5 - go marca, t. zn. w niesprzyjającą porę roku, Rosjanie rozpoczęli nieoczekiwaną ofensywę u jeziora Narocz i Postawy …" .

Z tamtych czasów na Postawszczyźnie pozostało wiele betonowych bunkrów, schronów i miejsc pochówków rosyjskich i niemieckich żołnierzy. Po wojnie rejon walk wszedł do odrodzonej Rzeczypospolitej a Narocz było największym jeziorem w Polsce.

Niżej przedstawiam kilka niemieckich i rosyjskich zdjęć, wykonanych w okolicach Postaw podczas I wojny światowej.

Bitwa nad jeziorem Narocz na obrazie niemieckiego malarza

Rosyjscy żołnierze na biwaku koło jeziora Narocz. Zdjęcie z Allegro

1916. Na rosyjskich pozycjach koło jeziora Narocz

Na tym zdjęciu car Mikołaj II przyjmuje defiladę 1-j Syberyjskiej Dywizji strzelców. Fotografia wykonana w Duniłowiczach postawskigo powiatu w 1916 r.
Foto K.E. fon Gan i Ko.

Pałac hrabiego J.Tyszkiewicza w Duniłowiczach postawskiego powiatu.  Wtedy w budynku pałacu mieścił się sztab 1-j Syberyjskiej Dywizji strzelców. Na zdjęciu car Mikołaj II przyjmuje defiladę. Foto K.E. fon Gan i Ko. Fotografia wykonana w 1916 r.

Kolejka niemieckich żołnierzy koło kuchni polowej. Wieś Intoka k. Postaw. Zdjęcie z ok. 1916 r.

Niemiecka piechota maszeruje przez wieś Moldziewicze koło Postaw. Zdjęcie z ok. 1916 r.

Niemiecki żołnierz w domu we wsi Moldziewicze koło Postaw. Zdjęcie z ok. 1916 r.

Rosyjscy żołnierze we wsi Michnicze pod Postawami. Zdjęcie z białoruskiej gazety "Пастаўскі Край"

Wieś Moldziewicze koło Postaw. Niemiecki wojskowy medyk na koniu. Zdjęcie z ok. 1916 r.